Nee, een IQ-test is zeker niet altijd nodig. Hoogbegaafdheid wordt gekenmerkt door meer dingen dan alleen het intelligentie-cijfer. Een hoogbegaafde beschikt over een bepaalde set aan persoonlijkheidseigenschappen en leereigenschappen. Vooral deze eigenschappen maken dat iemand hoogbegaafd is. Iemand met een hoog IQ hoeft dan ook niet altijd tot uitstekende resultaten te komen. Een IQ-test wordt soms wel gevraagd als ‘toelatingseis’ voor voltijds HB-onderwijs. Daarnaast zijn er ouders die twijfelen. Zij hebben baat bij de objectieve beoordeling van de intelligentie van hun kind. Vraag je daarom altijd af wat een IQ-test je kan brengen, waarvoor heb je het nodig? Pas als je dat weet, kun je een afgewogen besluit nemen.

Hoogbegaafde kinderen zijn er vaak een meester in om over allerlei zaken een discussie aan te gaan. Op een gegeven moment merk je als ouder of als leerkracht dat je vooral bezig bent om de ander te overtuigen. Dat lukt meestal niet. Vaste handvatten, die altijd werken, zijn er helaas niet. Wat goed is om te bedenken, is dat het geven van een keuze soms helpt. Vraag dus niet: ‘wanneer zullen we kleren voor je gaan kopen?’, maar vraag: ‘wil je vandaag of morgen kleren gaan kopen?’ Daarbij blijft er namelijk ruimte voor de autonomie, waar hoogbegaafde kinderen behoefte aan hebben. Wat niet betekent dat zij hier meteen in mee zullen gaan. Een antwoord als: ‘niet vandaag en ook niet morgen’ kun je ook verwachten. Hierbij is het raadzaam om de ruimte voor je kind te beperken; de keuze ‘niet’ zit er immers niet bij.

Bij andere dingen echter is er geen keuze: sommige dingen zijn nu eenmaal zoals ze zijn. Dat geldt voor iedereen in het leven, en het is ook goed om je kind daarvan bewust te maken.

Hoogbegaafden hebben snel door hoe dingen werken. Ook hebben zij een hekel aan routine en veel herhaling. Dat betekent dat nieuwe dingen automatisch snel niet meer nieuw zijn. En ook niet meer leuk, want niet meer uitdagend. Dat zorgt ervoor dat kinderen na enkele malen spelen met hun speelgoed, het daarna niet meer aanraken. Of dat volwassenen in een nieuwe baan, sneller dan anderen behoefte hebben aan een nieuwe uitdaging. De vraag die je jezelf in zo’n geval kunt stellen is: wat wil ik werkelijk? Waar ligt mijn passie? Het ontdekken van je inspiratiebron, je wensen en je verlangens, is de ingang voor dit probleem. Soms is dit een lange weg, zowel voor volwassenen als voor kinderen. Toch is het de moeite waard deze weg te gaan. Coaching kan hierbij zeer behulpzaam zijn.

De vraag is waarom je kind niet gelukkig is op school. Bij hoogbegaafde kinderen ligt dat vaak aan het werk dat het kind moet doen op school. Het reguliere aanbod is niet afgestemd op de leereigenschappen van de begaafde leerling, maar op de gemiddelde leerling en op leerlingen die net daaronder presteren. Daardoor ligt het tempo van aanbieden te laag voor de begaafde leerling. Bovendien bevat het reguliere aanbod teveel herhaling en oefening.

Daarnaast doet reguliere leerstof onvoldoende een beroep op de creativiteit van begaafde leerlingen en komt deze onvoldoende tegemoet aan hun behoefte aan een open vraagstelling.

In gevallen waarin begaafde leerlingen een didactische voorsprong hebben op een bepaald vakgebied, zijn zij al verder met de leerstof dan de rest van de leerlingen.

Als dit voor jouw kind geldt, is het logisch dat het niet gelukkig is op school; het kan immers niet zichzelf zijn.

Uiteraard kunnen er ook andere redenen zijn waarom je kind ongelukkig is op school. Misschien heeft je kind geen aansluiting met klasgenootjes, of gedijt het niet in het type onderwijs.

Hoogbegaafde kinderen blijken vaak minder slaap nodig te hebben dan andere kinderen. Dat begint vaak al meteen na de geboorte. Als je kind toe kan met weinig uren slaap, en er overdag geen nadeel van ondervindt, is dat fijn. Echter, als ouder wil je in de avond ook tijd voor je zelf. In dat geval kun je ervoor kiezen om je kind wel naar bed te brengen, maar hem of haar daar nog tijd te geven om te lezen, muziek te luisteren of te spelen. Een klokje, lichtje op een tijdschakelaar, of andere hulpmiddelen kunnen je kind helpen bij het bepalen van de tijd dat het licht uit gaat. Vanaf dat moment ligt je kind in bed. Kies hierbij een tijd die voor jullie allemaal aanvaardbaar is. Lang wakker liggen in je bed is niet fijn. Maar de halve nacht op zijn, is voor andere gezinsleden onprettig. Dit uitleggen kan soms al helpen.

Slaapt je kind pas laat in, maar heeft hij daar last van overdag, dan is er iets anders aan de hand. Waarom slaapt je kind niet in? Is er sprake van angst, en waarvoor dan? Wat heeft hij of zij nodig om rustig in slaap te kunnen vallen? Praat hierover met je kind. Hoogbegaafde kinderen kunnen als zij in bed liggen, hun gedachten vaak niet stop zetten, waardoor zij maar bezig blijven. Het lukt hen niet te ontspannen. Of zij zijn druk bezig met het verwerken van dingen die overdag gebeurd zijn, en die hen niet loslaten. Zij voelen zich soms zo verantwoordelijk voor alles en iedereen, dat zij teveel op hun schouders laden. Bij het leren loslaten van gedachten en de verantwoordelijkheid hebben zij soms hulp nodig. Sommige kinderen hebben baat bij meer doen overdag, zoals een sport. Anderen blijven veel vanuit hun hoofd leven, en hebben hulp nodig van een coach of een haptonoom bijvoorbeeld.

 

 

De belangrijkste behoeften zijn:

Gezien, geaccepteerd en gewaardeerd worden zoals het is.
Autonomie, ruimte om zelf te kiezen, zelf te ontdekken, zelf te ervaren en de dingen op een eigen manier te doen.
Intellectuele stimulans, uitdaging op het eigen niveau.
Steun bij het leren van academische vaardigheden.
Steun bij het leren van leer- en werkstrategieën.
Steun bij het leren van sociale vaardigheden.
Steun op emotioneel gebied (om zichzelf te leren begrijpen, een positief zelfbeeld op te bouwen en leren omgaan met uitdagingen en stress).
Contact met gelijkgestemden.
Geen eenzijdige nadruk op prestaties of ‘het hoogbegaafd zijn’.
Begrip voor mogelijke verschillen in intellectuele, emotionele en motorische ontwikkeling.
Begrip voor vaak voorkomende emotionele intensiteit/hooggevoeligheid.

Reis en McCoach (2000) stellen het volgende: ‘onderpresteren is minder presteren dan op grond van iemands capaciteiten verwacht zou mogen worden, zonder dat de leerling belemmerd wordt door een leer- en/of ontwikkelingsstoornis.’

Er bestaan twee vormen van onderpresteren: relatief en absoluut.

De relatieve onderpresteerder presteert weliswaar minder dan onder andere omstandigheden mogelijk zou zijn, maar handhaaft zich wel rond het groepsgemiddelde, of iets erboven. Daarmee is deze leerling lastig te herkennen als onderpresteerder, omdat hij zich als het ware onzichtbaar maakt voor de leerkracht. Het aanpassingsgedrag van deze leerlingen is sterk en doet zich voor over de hele linie, niet alleen op het gebied van de leerprestaties.

De absolute onderpresteerder presteert niet alleen onder het eigen niveau, maar ook beneden het groepsgemiddelde. Bijna altijd gaat dit gepaard met gedragsproblemen. Deze leerling heeft een slechte werkhouding, kan een stoorzender zijn in de groep, en kan sociale en soms ook emotionele problemen ontwikkelen.

Bij onderpresteren gaat het om gedrag en niet om de intellectuele capaciteiten van de leerling. Bovendien komt het onderpresteren niet overal voor waar die leerling is: op school misschien wel, maar op de schaakclub bijvoorbeeld helemaal niet.

Inadequaat lesstofaanbod
Als een leerling werk moet doen dat ver beneden zijn werkelijke niveau is, gaat hij zich vervelen. Zijn concentratie vermindert en hij gaat fouten maken. De leerling leert op die manier niet wat goede werk- en leerstrategieën zijn, en wat een goede taakaanpak is. In hogere groepen, of op het voortgezet onderwijs loopt de leerling hier tegenaan.

Selectieve luisterstrategie 
Instructies zijn te lang voor deze leerling, die al lang weet wat hij moet doen. Onbewust hanteert het kind een selectieve luisterstrategie, die echter tot hiaten in de kennis kan leiden.

Algemene houding ten opzichte van school 
Als een leerling langere tijd negatieve ervaringen op school heeft, krijgt hij afkeer van school. Goede prestaties zijn hierdoor niet te verwachten.

Sociale belangen binnen school
Veel begaafde leerlingen ervaren al jong dat zij anders zijn dan andere kinderen. Dat anders zijn heeft voor hen een negatieve betekenis: minder, dommer of zelfs stommer. Elk mens heeft de neiging zich aan te passen aan de groepscode. Dit kan tot gevolg hebben dat de leerling zijn werkelijke capaciteiten niet (meer) laat zien.

Sociale belangen buiten school
De activiteiten die na schooltijd door het kind worden beoefend zijn van even groot belang als de prestaties op school. Soms kan dit tot gevolg hebben dat het kind de energie niet meer kan opbrengen zich ook nog voor school in te zetten. Het pieken op het juiste moment om bijvoorbeeld over te gaan, lukt dan meestal nog wel, maar uitzonderlijke prestaties worden niet neergezet.

Werkhoudingsproblemen
Psychische en fysieke klachten: uit balans zijn
Gedragsproblemen, met name storend gedrag voor anderen

Als je onderpresteren vermoedt, is het goed om te letten op de volgende punten. Er hoeft zeker niet aan alle punten voldaan te worden, om te zeggen dat er sprake is van onderpresteren! Soms namelijk zijn de resultaten nog best wel goed, maar zou het kind tot veel meer in staat zijn als hij zijn werkelijke capaciteiten inzet.

Het kind:
presteert op school gemiddeld tot slecht,
presteert wisselend,
is vaak ontevreden over zijn eigen prestaties,
heeft een hekel aan reproductieve taken, gericht op memorisering,
is snel afgeleid,
vertoont impulsief en ongericht taakgedrag,
vermijdt uitdagingen op leergebied,
heeft onder gunstige omstandigheden een goed geheugen (als hij geïnteresseerd is),
is verbaal sterk (presteert significant beter op mondelinge dan op schriftelijke overhoringen),
is creatief en in staat om tot ongebruikelijke oplossingen te komen.

Er kan sprake zijn van hooggevoeligheid. Als iemand hooggevoelig is, betekent dat dat het zenuwstelsel sterker wordt geprikkeld dan bij anderen. Dit heeft tot gevolg dat hooggevoelige personen gevoeliger zijn voor emoties, pijn, geluiden, drukte, geuren en licht. Maar ook: sfeergevoelig zijn en een sterk ontwikkelde intuïtie hebben. Vermoeidheid komt vaak voor bij hooggevoeligheid, omdat de hersenen meer signalen moeten verwerken. Accepteren dat er veel rust nodig is, is hierbij de sleutel.

Vaak, maar niet altijd, gaan hoogbegaafdheid en hooggevoeligheid samen. Hoogbegaafden lijken sowieso allerlei soorten prikkels op een veel heftiger en dieper niveau te verwerken. Veel van deze kinderen lukt het hierdoor niet hun talenten goed te benutten. Er kan sprake zijn van faalangst, treurigheid of een laag zelfbeeld. Als zij dan ook nog hooggevoelig zijn, kan dit extra lastig zijn, omdat het bepaalde zaken versterkt, zoals het zich anders voelen, het moeilijk in slaap vallen, moeite hebben met grote veranderingen, gevoelig voor pijn, diepzinnige levensbeschouwelijke vragen stellen.

Wat kun je doen?
– accepteer de hooggevoeligheid en geef er ruimte voor (je bent goed zoals je bent)
– maak je kind ook bewust van de positieve kanten van hooggevoeligheid: sensitief naar anderen, zorgzaam en loyaal. Spreek deze eigenschappen ook uit.
– help je kind om de signalen van het lichaam serieus te nemen. Soms namelijk wil ‘het hoofd’ controle houden, wat resulteert in boos worden op een lijf dat ‘niet wil’. Andere kinderen grijpen fysieke klachten aan als uiting van emotionele onvrede.

Paros is een vereniging van en voor ouders van hoogbegaafde kinderen. Zij organiseren activiteiten, zodat de kinderen ontwikkelingsgelijken kunnen ontmoeten, en ouders contact kunnen leggen met andere ouders van hoogbegaafde kinderen. Kijk voor meer info op www.pharosnl.nl 

Bureau Flore is gevestigd in Utrecht (stad). De meeste hoogbegaafden die op zoek zijn naar begeleiding en naar Bureau Flore komen, zijn echter afkomstig uit een brede regio. Deze regio beslaat het gebied rondom de stad Utrecht, zoals Bilthoven, Woerden, Bunnik, Driebergen, Zeist, Hilversum, IJsselstein, Vianen. Daarnaast komen mensen ook van iets verder weg gelegen plaatsen als Culemborg, Veenendaal, Rotterdam, Breda, Den Bosch en Roermond.